Historia


HISTORIA PAŃSTWOWEJ SZKOŁY MUZYCZNEJ I i II STOPNIA IM. HENRYKA MELCERA W KALISZU
Rodowodu Państwowej Szkoły Muzycznej I i II st. im. H. Melcera w Kaliszu należy szukać w prywatnych szkołach muzycznych działających w tym mieście na przełomie XIX i XX wieku, a także w dziejach Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego, którego założyciele lub działacze te szkoły w różnych okresach tworzyli. Już w początkach XIX wieku nauczanie muzyki nie należało w Kaliszu do zajęć unikalnych. Najprawdopodobniej trudniło się nim zawodowo co najmniej kilka,a może kilkanaście osób. U progu lat 70 tych XIX wieku nie było w Kaliszu problemów z zakupem nut i instrumentów muzycznych. W lokalnej prasie systematycznie ogłaszali się muzycy zajmujący się udzielaniem prywatnych lekcji. Niektórzy z nich prowadzili później stancje, w których mieszkali uczniowie zamiejscowi. W takich oto warunkach nadeszła chwila utworzenia przez kaliskiego muzyka Feliksa Krzyżanowskiego, pierwszej oficjalnej szkoły muzycznejw Kaliszu. Fakt ten ma miejsce jesienią 1872 roku. F. Krzyżanowski zarządzał szkołą przez wiele lat (prawdopodobnie do 1891 roku).

Z informacji i ogłoszeń zawartych w prasie lokalnej wynika, że w latach 80 tych i 90 tych XIX w. największym powodzeniem cieszyła się nauka gry na fortepianie. Kształcenie prowadzono m.in. w prywatnej szkole Emilii Poszepszyńskiej, a od 1910 roku także w prywatnej szkole muzycznej dla dziewcząt, którą otworzyła Emilia Bohowiczowa. Oprócz szkolnych form nauczania muzyki i śpiewu realizowane były w mieście jeszcze dwie formy kształcenia pozaszkolnego. Pierwsza – to lekcje prywatne, druga to kształcenie muzyków w ramach działalności statutowej Towarzystwa Muzycznego. Jego celem było zaspokojenie potrzeb orkiestry. Działacze towarzystwa w tym: Feliks Krzyżanowski, Karol Melcer, Bronisław Szczepankiewicz opracowali plan zgromadzenia funduszy, z przeznaczeniem na wykształcenie pewnej liczby osób, którzy po ukończeniu nauki u wskazanych im nauczycieli mieliby podjąć się gry w orkiestrze. Zamierzenie owo chyba było realizowane, gdyż regulamin orkiestry nakładał na wykształconych staraniem Towarzystwa jej członków, obowiązek udzielania się w zespole przez co najmniej 3 lata. W przypadku nieuzasadnionego przerwania nauki opłacanej przez Towarzystwo, uczeń obowiązany był zwrócić koszty już poniesione na jego naukę. Sprawdzony zamysł z powodzeniem realizował następca F. Krzyżanowskiego na stanowisku dyrygenta orkiestry i kierownika chórów – Józef Horky. Muzyk ten, z pochodzenia Czech, gruntownie wykształcony w konserwatorium praskim, w ciągu swej 22-letniej pracy – także wyuczył dla potrzeb zespołów Towarzystwa liczne grono puzonistów, waltornistów i klarnecistów.

Projekt założenia szkoły społecznej mógł stać się realny dopiero z chwilą odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Jednakże czas ten przyniósł ze sobą zmianę uwarunkowań społecznych, politycznych i ekonomicznych. Przede wszystkim sam Kalisz był zburzony a powracająca tu po wojnie ludność była bardzo zubożała i zajęta przede wszystkim odbudową miasta. Po analizie nowych warunków, w jakich znalazło się Towarzystwo Muzyczne u progu niepodległości Polski, zarząd doszedł do wniosku, że sytuacja wymaga utworzenia szkoły. Władze miasta i powiatu wygospodarowały na ten cel pewne kwoty i przy aprobacie Ministerstwa Kultury i Sztuki pierwsze zajęcia w nowej placówce artystycznej Kalisza rozpoczęły się już 20 września 1919 roku. Do roku szkolnego 1927/28 szkoła nosiła nazwę: „Szkoła muzyczna Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego”, zaś w następnym roku szkolnym w nazwie placówki znajdowało się już imię patrona. Nowa nazwa brzmiała: „Szkoła muzyczna im. Fryderyka Chopina przy Towarzystwie Muzycznym w Kaliszu”. Z wiarygodnych źródeł wynika, że nazwa ta obowiązywała do czasu wybuchu II wojny światowej.    Pierwszym dyrektorem szkoły został Alojzy Dworzaczek (wcześniej długoletni dyrektor Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia” w Łodzi). Klasę fortepianu prowadził Kazimierz Makowski, skrzypiec – Feliks Wisenberg, zaś organów – Maksymilian Jasiński. W drugim roku istnienia placówki (1920) dyrektorem został Alfred Wiłkomirski, który objął klasę skrzypiec. Zatrudnił on nowych nauczycieli: Zofię Mieszkową (fortepian), Marię Trąbczyńską (śpiew), a także Kazimierza Wiłkomirskiego (wiolonczela), Marię Wiłkomirską (fortepian) i Michała Wiłkomirskiego (skrzypce). Kiedy w 1926 Alfred Wiłkomirski wraz z rodziną opuścił Kalisz, szkoła kierowali kolejno: Emilia Bohowiczowa (rok szkolny 1926/27), Kazimierz Makowski (1927- 1937) i Paweł Gedeonow(1937-1939).
W roku wybuchu II wojny światowej, Niemcy zamknęli szkołę, a Towarzystwo zawiesiło działalność, która wznowiona została dopiero w 1945 roku. Gmach szkolny początkowo przeznaczony został na biura, później na sierociniec.Niemal tuż po wyzwoleniu Kaliskie Towarzystwo Muzyczne reaktywowało swoją działalność, aktywizując muzyków i działaczy. Oprócz Władysława Kwiecińskiego niezwykle aktywna w tym okresie była Łucja Fulde – córka właściciela Fabryki Fortepianów i Pianin w Kaliszu. W Kaliszu nadal zamieszkiwały: Jadwiga Gedeonow i Jadwiga Łuńska – nauczycielki pracujące w szkole do 1939 roku. Po upadku powstania warszawskiego sprowadziła się do Kalisza siostra Jadwigi Gedeonow – Maria Kraków – absolwentka Konserwatorium Warszawskiego. Również w marcu 1945 roku wróciła z wojennej tułaczki jedyna kaliska wokalistka Janina Jaroszowa, kuzynka Łucji Fulde. Zadania zorganizowania szkoły podjął się przybyły do Kalisza pełnomocnik władz wojewódzkich d.s. szkolnictwa muzycznego w województwie poznańskim Oskar Ruppel, któremu Ministerstwo Kultury i Sztuki powierzyło zorganizowanie szkoły muzycznej, przeznaczając na ten cel jednorazową subwencję. Ruppel do Kalisza przyjechał w kwietniu 1945 roku. Po przeprowadzeniu rozmów z władzami miasta, zapoznaniu się ze stanem budynku, nawiązaniem kontaktów z zarządem Towarzystwa i muzykami postanowił tu zostać. Otrzymał nominację na dyrektora odradzającej się placówki muzycznej i przystąpił do energicznych działań celem uruchomienia szkoły. Placówka ta, przyjmując nazwę Miejskiego Instytutu Muzycznego rozpoczęła pierwsze zajęcia już z początkiem maja 1945 roku. Jednakże uroczystość oficjalnego otwarcia Instytutu przesunęła się w czasie aż do 8 lipca. To opóźnienie uzasadnione było koniecznością przygotowania gmachu szkolnego na uroczystości, gdyż był bardzo zniszczony, a przeróbki poczynione wewnątrz przez Niemców uniemożliwiały pełne wykorzystanie budynku. Ostatecznie uroczystość otwarcia Instytutu miała miejsce w Sali Koncertowej. Jej uświetnieniem był koncert pedagogów w wykonaniu Janiny Jaroszowej (śpiew) i Gotfryda Melecha (fortepian).

Jesienią 1945 roku Instytut posiadał kilka dobrze już rozbudowanych klas, w tym najbardziej klasę fortepianu. Kształcono także uczniów w klasach: instrumentów smyczkowych, dętych i śpiewu solowego. Według informacji Oskara Ruppla już jesienią 1945 roku  w Instytucie pobierało naukę około 100 uczniów. Dzięki Wydziałowi Kultury oraz ówczesnemu jego kierownikowi Czesławowi Matuszewskiemu szkoła zaopatrzona została w instrumenty muzyczne. Do pionierskiej grupy pedagogów należeli następujący profesorowie: dyrektor Oskar Ruppel, Janina Jaroszowa, Irena Srebrzyńska, Franciszek Drohomirecki, Jarosław Grabkowski, Gotfryd Melach, Michał Piotrowski i Antoni Wasiak. Większość nauczycieli Instytutu należała do Miejskiej Orkiestry Symfonicznej i grała w zespole muzycznym teatru miejskiego. Muzycy wysokiej klasy, jak: Ruppel, Srebrzyńska, Melech czy Jaroszowa angażowali się w działalność koncertową, daleko wykraczają poza granice Kalisza. W ten sposób zarabiali na swe utrzymanie, co umożliwiło im przetrwanie pierwszych kilku najtrudniejszych miesięcy do czasu organizacyjnego okrzepnięcia Instytutu. Z każdym rokiem zespół nauczycielski Instytutu powiększał się, wzrastała też niewątpliwie liczba kształcących się tu uczniów. Ich umiejętności i różnorodność wykształcenia doskonaliły się w miarę uczęszczania do szkoły, aż do takiego stopnia, że po rozwiązaniu się Miejskiej Orkiestry Symfonicznej, Jerzy Romański zawiązał orkiestrę szkolną początkowo w niepełnym składzie, z czasem jednak uzupełnił ją o uczniów kolejnych roczników z klas instrumentów smyczkowych i dętych. Istnienie orkiestry wnosiło do szkoły dwie korzyści: po pierwsze wzbogacało życie artystyczne tej placówki, po drugie zaś od najmłodszych lat dodawało kształceniu charakteru zawodowego. Formalne kierownictwo nad orkiestrą w 1950 roku przekazane zostało Stanisławowi Paczesnemu, który prowadził ją przez kilka następnych lat. Stan liczebny uczniów – w klasach instrumentów dętych pozwolił w 1950 roku Antoniemu Wasiakowi na zorganizowanie także pierwszej szkolnej orkiestry dętej. Oba zespoły szkolne – Paczesnego i Wasiaka oraz chór prowadzony przez J. Romańskiego koncertowały wielokrotnie w ramach imprez szkolnych i popisów uczniowskich, podczas „audycji muzycznych” w kaliskich szkołach ogólnokształcących, itp.

Pod koniec lat 40 tych działalność Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego poddawana była coraz szerszej kontroli i ograniczeniom ze strony administracji państwowej. Jednocześnie intencją Ministerstwa Kultury i Sztuki byłow pierwszych latach powojennych ujednolicenie szkolnictwa artystycznegow Polsce pod względem programów nauczania i profilu kształcenia. Wynikało toz mnogości typów szkół i uczelni odziedziczonej po latach międzywojennych, gdy państwo nie chciało szkołami zarządzać, a sprawowało jedynie luźny mecenat i nadzór nad szkolnictwem artystycznym. Tendencje do rozciągnięcia patronatu państwowego nad wszystkimi szkołami społecznymi były coraz bardziej oczywiste. W roku 1948 Centralny Zarząd Szkół Artystycznych Ministerstwa Kultury i Sztuki wydał Ustawę o Ustroju Szkolnictwa Artystycznego. Na jej podstawie władze wojewódzkie w Poznaniu powołały z dniem 01.09.1948 roku w ramach dotychczasowego Miejskiego Instytutu Muzycznego w Kaliszu dwie jednostki organizacyjne o nazwach: Szkoła Muzyczna i Średnia Szkoła Muzyczna. Szkoła Muzyczna niższa odpowiadała dzisiejszej Szkole Muzycznej I stopnia i posiadała dział dziecięcy o 7 letnim cyklu nauczania oraz dział młodzieżowy o 5 letnim cyklu nauki. Średnia Szkoła Muzyczna była szkołą 6 letnią i odpowiadała dzisiejszej Szkole Muzycznej II stopnia. Jednocześnie z początkiem roku szkolnego nastąpiła zmiana na stanowisku dyrektora Instytutu. Stanowisko po O. Rupplu zajął Godfryd Melech, zaś jego zastępcą została Irena Srebrzyńska. Rada Pedagogiczna Średniej Szkoły Muzycznej wystąpiła z wnioskiem do Ministerstwa Kultury i Sztuki o nadanie szkołom imienia Henryka Melcera. Obu szkołom nadal patronowało Kaliskie Towarzystwo Muzyczne i nadal mieściły się one w jego gmachu, jednakże z momentem ich utworzenia przekazany im został budynek, w którym się mieściły – wraz z całym majątkiem.

W pierwszych powojennych latach organizacyjny rozwój szkoły był wyjątkowo dynamiczny. Kształciła ona nie tylko coraz liczniejszą grupę młodzieży, ale kształceniem objęła coraz to nowe kierunki. I tak w 1947 roku G. Płachetko utworzył klasę organów, w 1948 roku J. Piękoś klasę akordeonu, a w 1950 roku J. Grabkowski klasę instrumentów dętych drewnianych. B. Walkowiak i St Paczesny przyczynili się do dalszego rozwoju klasy instrumentów smyczkowych. Sporym zainteresowaniem cieszył się wydział wokalny. Na zajęcia prowadzone przez Janinę Jaroszową uczęszczało w roku szkolnym 1950/51 7 uczennic, a w roku następnym 8. W roku 1948 na wydziale instrumentalnym było 20 uczniów, a w następnym roku liczba ich wzrosła już do 32. W czerwcu 1949 r. szkoła wypuściła z klasy organów pierwszego absolwenta, a po roku dyplomy uzyskało czterech następnych uczniów. Wobec pomyślnie rozwijającego się życia muzycznego i w związku z tym rosnącego zapotrzebowania na instruktorów, w roku 1950 powstał w szkole wydział instruktorski. U progu lat 50 tych całkowita liczba uczniów z pewnością przekraczała 100 osób. W aktach Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia w Kaliszu znajduje się odpis Zarządzenia nr 133 ministerstwa Kultury i Sztuki z dnia 25 sierpnia 1952 roku, w którym mowa o przejęciu na własność Państwa szkół muzycznych Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego. W miejsce dotychczasowych szkół będących formalnie własnością Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego, Minister Kultury i Sztuki powołał dwie odrębne z odrębnymi dyrekcjami, podległe Wydziałowi Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu państwowe szkoły o nazwach: Państwowa Szkoła Muzyczna im. Henryka Melcera (dyrektorem został Jerzy Romański, a zastępcą Antoni Wasiak) i Państwowa Średnia Szkoła Muzyczna im. Henryka Melcera (dyrektor: Godfryd Melach, a jego zastępcą została Irena Srebrzyńska). Powołana na mocy tego zarządzenia przez Wydział Kultury PWRN w Poznaniu specjalna komisja, protokółem zdawczo odbiorczym przejęła od KTM w całości i przekazała na własność szkołom majątek ruchomy i nieruchomy, bezpośrednio związany z prowadzeniem szkół i niezbędny do ich prawidłowego funkcjonowania. Ten przełomowy moment w dziejach kaliskiej szkoły muzycznej miał doniosłe skutki dla jej dalszego rozwoju i działalności. Mając zabezpieczoną bazę materialną, można było prowadzić ściślejszą selekcję przyjmowanych uczniów, zwłaszcza do szkoły średniej, której program stawiał kandydatom bardzo poważne wymagania. Powiększyło się grono pedagogów, które zaczęli zasilać wychowankowie naszej średniej szkoły, wracając do Kalisza po ukończeniu studiów w PWSM w Poznaniu, Warszawie, czy Łodzi. Rozszerzył się także terenowy zasięg rekrutacji uczniów. Mimo dotkliwego braku internatu dla młodzieży zamiejscowej, szkoły miały corocznie 50-60 uczniów zamiejscowych z powiatów: kaliskiego, ostrowskiego, krotoszyńskiego, wieluńskiego, sieradzkiego, włocławskiego i tureckiego.
W ciągu dwóch lat szkoła na tyle okrzepła organizacyjnie, że mogła zrealizować decyzję Ministerstwa Kultury i Sztuki, które postanowiło zlokalizować w Kaliszu – ze względu na jego piękne tradycje przemysłu fortepianowego – unikalne Technikum Budowy Fortepianów, które w pierwszym roku istnienia stanowiło odrębny wydział szkoły muzycznej, a i w następnych latach, gdy Technikum stało się samodzielna jednostką, pedagodzy szkoły muzycznej prowadzili w nim naukę tzw. przedmiotów artystycznych – z obowiązkową nauka gry na fortepianie. Rok 1965 przyniósł znaczącą poprawę warunków lokalowych – szkołę rozbudowano i przebudowano stary budynek. Dzięki tej inwestycji, której koszt wyniósł blisko 3 miliony złotych,  szkoła zyskała 16 klas do zajęć indywidualnych, dwie sale wykładowe, aulę dla 80 uczniów, 6 pomieszczeń służbowych i piękną salę koncertową, której dotkliwy brak w okresie powojennym odczuwała zarówno sama szkoła muzyczna, jak i miejscowi miłośnicy muzyki. Od roku szkolnego 1967/1968 nastąpiły zmiany w zarządzie szkoły – w związku z przejściem na emeryturę wieloletniego dyrektora placówki –  Godfryda Melecha, kierownictwo Średniej Szkoły objął mgr Jerzy Badurski. W listopadzie 1967 r. w Sali koncertowej im. A. Wiłkomirskiego rozpoczęto montaż organów, które podarowały szkole władze oświatowe Poznania. Fakt zamontowania tego jakże cennego instrumentu, umożliwił  – z jednej strony kształcenie uczniów w zakresie gry na organach, ale także organizowanie publicznych koncertów organowych dla społeczeństwa miasta Kalisza.

Z dniem 1 września 1968 r. na podstawie zarządzenia Ministerstwa Kultury i Sztuki obie szkoły muzyczne w Kaliszu połączono w nową jednostkę organizacyjną i budżetową pod nazwą Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. Henryka Melcera w Kaliszu. Stanowisko dyrektora objął mgr Józef Samelczak, a stanowiska wicedyrektorów objęły panie: mgr Barbara Andrzejewska i mgr Wanda Tokarzewska. W szkole I stopnia naukę pobierało 235 uczniów, a w szkole II stopnia  – 85. Grono pedagogiczne liczyło wówczas 33 nauczycieli. Ważnym wydarzeniem w życiu szkoły była uroczystość odsłonięcia portretu Henryka Melcera (pędzla Moniki Piwowarskiej) – patrona szkoły – podarowanego przez córkę kompozytora Wandę Melcer, która była obecna na tejże uroczystości. Fakt ten miał miejsce 18 grudnia 1971 r. i zbiegł się z przekazaniem szkole przez Krystynę Tustanowską fortepianu marki „Gebrüder Stingl”, na którym w początkach XX stulecia grała matka p. Tustanowskiej – E. Findeisen, znana pianistka, uczennica H. Melcera. Fortepian ten otrzymała w Wiedniu od Teodora Leszetyckiego, jako nagrodę za chlubne ukończenie szkoły. Od 1 sierpnia 1973 roku funkcję dyrektora szkoły objął mgr Andrzej Bujakiewicz, a jego zastępca została dotychczasowa pani wicedyrektor – mgr Barbara Andrzejewska. Dyrekcja w tym składzie osobowym kierowała szkołą przez 33 lata. W roku szkolnym 1973/74 w szkole uczyli następujący nauczyciele:

PSM I st.:

  • Burchard Halina
  • Duyck Anna
  • Juszczak Kwiron
  • Kaczmarkiewicz Maria
  • Kordos – Śliwińska Ineza
  • Maślanko Gertruda
  • Mazurek Romana
  • Niedzielska Irena
  • Nowicki Zdzisław
  • Piękoś Julian
  • Plewicka Elżbieta
  • Salamon Kazimierz
  • Szajdzińska Aleksandra
  • Szymański Mieczysław
  • Wilk Kazimierz

PSM II st.

  • Bujakiewicz Krystyna
  • Dembicka Anna
  • Gerke Krystyna
  • Jaroszowa Janina
  • Kuczyńska Mirosława
  • Małachowicz Lidia
  • Madziała Kazimierz
  • Paczesny Staniaław
  • Pecelerowicz Ryszard
  • Polański Jacek
  • Romański Jerzy
  • Srebrzyńska Irena
  • Sypniewski Radosław
  • Tokarzewska Wanda
  • Wasiak Antoni
  • Wodziński Leszek
  • Wojtyla Jan

U w/w nauczycieli naukę pobierało łącznie 330 uczniów wywodzących się zarówno ze środowiska kaliskiego, jak i z okolicznych powiatów: tureckiego, ostrzeszowskiego, pleszewskiego, ostrowskiego i krotoszyńskiego. Młodzież kształciła się na trzech wydziałach: instrumentalnym, wokalnym i wychowania muzycznego. Wydział instrumentalny był rozbudowany do trzech sekcji, a nauka gry na rozlicznych instrumentach pozwoliła na utworzenie własnej małej orkiestry symfonicznej, w skład której weszli nauczyciele wraz ze swoimi podopiecznymi, ciesząc się uznaniem nie tylko wśród mieszkańców miasta. Pierwsza próba 40-osobowej orkiestry złożonej z uczniów, absolwentów i nauczycieli szkoły muzycznej odbyła się 18 czerwca 1974 r., a jej artystyczny i organizacyjny „sztab” tworzyli doświadczeni muzycy i pedagodzy: Stanisław Paczesny, Jerzy Romański, Zdzisław Nowicki i Radosław Sypniewski. W lipcu 1974 r. zespół pod batutą dyrektora PSM I i II st. Andrzeja Bujakiewicza  występował z dużym powodzeniem w Cottbus, Lübbenau i Spremberg (Niemcy), a od 1 września 1974 r. orkiestrę przejął pod swoją opiekę kaliski Urząd Miasta i Powiatu, nadając jej nazwę Miejska Orkiestra Symfoniczna w Kaliszu z siedzibą w Państwowej Szkole Muzycznej I i II st. im. H. Melcera w Kaliszu. 19 października 1974 r., inaugurując VIII Kaliskie Dni Muzyki Kameralnej, Miejska Orkiestra Symfoniczna wystąpiła po raz pierwszy przed kaliska publicznością. I w tym miejscu rozpoczyna się zapoczątkowana w szkole – historia Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Kaliskiej. Po dyrektorze mgr. Andrzeju Bujakiewiczu i wicedyrektor mgr Barbarze Andrzejewskiej, z dniem 25 kwietnia 2007 r. funkcje kierownicze w szkole objęły: dr Katarzyna Piątkowska – Pinczewska – dyrektor szkoły i mgr Maria Pawelec – wicedyrektor.

Katarzyna Piątkowska – Pinczewska

Tekst przygotowano na podstawie opracowania Henryki Gnerowicz: „Z dziejów Szkoły Muzycznej w Kaliszu”, Kalisz 1995 oraz kronik szkolnych.

Obserwuj nas na Facebooku


Państwowa Szkoła Muzyczka w Kaliszu

Obserwuj Nas: